Αγίας Αικατερίνη των Σιναϊτων, Ηράκλειο

Βορειοανατολικά του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά βρίσκεται το Καθολικό (ο κυρίως ναός) της Ι. Μονής Αγίας Αικατερίνης, μετόχιο της ομώνυμης Σιναϊτικής μονής, που παραχωρήθηκε στην Ι. Αρχιεπισκοπή Κρήτης το 1924.

Η μονή ιδρύθηκε τον 10ο αι., ενώ το σημερινό κτίσμα, καθολικό της μονής, ανήκει στον 16ο αι. με εμφανείς δυτικές επιρροές. Αποτελείται από μονόχωρο δρομικό κτήριο (μονόκλιτη Βασιλική), με εγκάρσιο κλίτος, με πολλές υστερογοτθικές επιρροές. Στην βόρεια πλευρά του κεντρικού κτίσματος προστέθηκε μικρό, τρουλαίο παρεκκλήσιο με νάρθηκα, προς τιμήν των Αγίων Δέκα, με έντονο μπαρόκ χαρακτήρα.

Αν και περιηγητής του τέλους του 15ου αι. μας δίνει την περιγραφή του κεντρικού κτηρίου, φαίνεται ότι πήρε την μορφή με την οποία σώζεται σήμερα στο πρώτο μισό του 16ου αι. (μετά τον σεισμό του 1508), λίγο πριν φοιτήσει εδώ ο Ελ Γκρέκο (αν φοίτησε ποτέ). Το παρεκκλήσιο των Αγίων Δέκα είναι των αρχών του 17ου αι. Στα χρόνια της ενετοκρατίας, υπήρξε σημαντικό πνευματικό και πολιτισμικό κέντρο μέχρι και την πτώση του Χάνδακα στους Οθωμανούς, οι οποίοι τη μετατρέπουν σε τέμενος, γνωστό με το όνομα Ζουλφικιάρ Αλί Τζαμί. Διατηρείται το κατώτερο τμήμα του μιναρέ.

Η πνευματική του σημασία έγκειται στο ότι στην διάρκεια του 16ου αι., στη μονή λειτουργεί σχολή, όπου διδάσκονται φιλοσοφία, θεολογία , ρητορική και ζωγραφική. Κατά την παράδοση εδώ έμαθε τα εγκύκλια γράμματα ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, αλλά και την πρώτη ζωγραφική τέχνη. Αλλά κι εδώ δίδαξαν και επώνυμοι δάσκαλοι ζωγραφικής, με σημαντικότερο τον Μιχαήλ Δαμασκηνό, που στην περίοδο αυτή μάλλον ολοκλήρωσε και τις 6 γνωστές του εικόνες που εκτίθενται στην συλλογή. Δυστυχώς η χρονική διαφορά των περίπου 5 χρόνων πριν τον Δαμασκηνό που ο Γκρέκο πήγε στην Ιταλία, δεν ευνοεί την άποψη, ότι ο ένας ήταν ο δάσκαλος του άλλου, αλλά ίσως για κάποιο διάστημα να ήσαν συμφοιτητές.

Σήμερα, στο χώρο του ναού εκτίθεται, μεταξύ άλλων, μια αντιπροσωπευτική συλλογή εικόνων βυζαντινής και κρητικής τέχνης σημαντικών κρητικών και μη ζωγράφων όπως του Αγγέλου και του Μ. Δαμασκηνού.

Χάρτης